Op deze pagina is aanvullend materiaal te vinden bij de Inleiding van De Uitdaging van het Bestaan. In de linkerkolom van de pagina vindt u enkele verwijzingen naar relevante sites met aanvullende informatie.

De opvatting over het zijn in de Middeleeuwen en de Renaissance

• het menselijk leven als relatie tussen een geschapen zijnde tegenover zijn schepper
• het subjectbegrip in de filosofie
• het probleem van de vrijheid
• het bestaan als zelfontwerp
• Hoe ontwerpen we de toekomst: mechanistische ontwerpen onder invloed van de moderne natuurwetenschap

De Griekse opvattingen over het gesloten universum keren terug in het Christendom. Althans in de geschriften van de filosofen uit de Middeleeuwen die bijna zonder uitzondering hun opleiding kregen aan theologische faculteiten.

De kosmos of het universum wordt dan echter beschouwd als de schepping van God. De God van het Christendom heeft een vaste vorm aangenomen. Aanvankelijk zijn de God van het Christendom en die van de Islam nog dezelfde in de zin dat de filosofen in de vroege Middeleeuwen van Arabische afkomst zijn. In de loop van de Middeleeuwen ontwikkelt zich een eigen theologie aan de Europese universiteiten. De God van het Christendom en de God van de Islam worden dan twee onderscheiden entiteiten. In de Christelijke theologie is een belangrijk thema de relatie tussen de schepper en het geschapene. De menselijke individualiteit wordt bepaald door de relatie van de individuele mens tot zijn schepper. Het zijn van de mens is een afhankelijk zijn: gegeven door zijn schepper en na een leven van toewijding aan de schepping weer genomen door de schepper.

Binnen dit geheel heeft de mens dus een vaste geregelde plaats. Descartes introduceert het menselijke subject als een oorspronkelijke bron van waarheid: wetenschappelijke waarheid. Het menselijke subject komt als zelfstandige substantie in de wereld en wetenschappelijke waarheid wordt een resultante van het denken van dat subject. Tot zover alles goed, echter de wetenschap is totaliteit in zijn aanspraken. Niet de waarheid van de wetenschap, maar de waarheid, dat is het doel van de wetenschap. De wetenschap is daarmee in directe concurrentie met de waarheid van de theologie, van de kerk. Het denkende subject, het cogito van Descartes, wordt mede verantwoordelijk voor de constitutie van de wereld.

Daarmee is ook het probleem van de vrijheid in de moderne zin ontstaan: het menselijke subject doorbreekt de noodzakelijkheid van het universum (het is geen gesloten geheel meer waarin de mens een van te voren vastgestelde plaats heeft) en opent een perspectief dat afhankelijk is van de menselijke keuze. Met en na Kant wordt de menselijke vrijheid de grond voor de inrichting van de samenleving. Hiermee is onlosmakelijk het ontstaan van de democratie en de republikeinse staat verbonden. Niet een gegeven orde bepaalt de richting van de ontwikkeling van de mens, maar de keuzen die gemeenschappelijk gemaakt worden. Het politieke krijgt de overhand. Het mechanistische wereldbeeld van de moderniteit is in feite een laatste poging het leven te binden aan de aloude kosmische orde. De natuurwetenschappen, met de natuurwetten die zij formuleert, vormen een andere manier om te zeggen dat de kosmos in z'n geheel geordend is en dat geen onderdeel van de werkelijkheid aan deze orde ontsnapt. De natuurwetten drukken de noodzakelijkheid uit van het wereldgebeuren precies zoals bij de Grieken de kosmische orde de levensloop van het individuele zijn bepaalde. Kort voor en kort na de Tweede Wereldoorlog, met het existentialisme van Heidegger en Sartre, komt de levensloop van de mens, individueel zowel als collectief bij de mens zelf te liggen. Het menselijk bestaan is een zelfontwerp. De volledige verantwoordelijkheid voor wat de mens is ligt bij hem, onszelf. Dit is de reden waarom Peter Sloterdijk zijn essay 'Regels voor het mensenpark' schreef. Daarin pleit hij voor het opstellen van regels voor de toepassing van gentechnologie. Het is zaak vooraf te bedenken welke bedoelingen we hebben met gentechnologie, ten einde sturing aan dat proces te kunnen geven.

Plotinus

	Relevante links:
	meer  achtergrondinformatie  over Plotinus (Engels)

Plotinus is considered to be the founder of Neoplatonisme. Taking his lead from his reading of Plato, Plotinus developed a complex spiritual cosmology involving three hypostases: the One, the Intelligence, and the Soul. It is from the productive unity of these three Beings that all existence emanates. The principal of emanation is not simply causal, but also contemplative. In his system, Plotinus raises intellectual contemplation to the status of a productive principle; and it is by virtue of contemplation that all existents are said to be united as a single, all-pervasive reality. In this sense, Plotinus is not a strict pantheist, yet his system does not permit the notion of creatio ex nihilo (creation out of nothingness). In addition to his cosmology, Plotinus also developed a unique theory of sense-perception and knowledge, based on the idea that the mind plays an active role in shaping or ordering the objects of its perception, rather than passively receiving the data of sense experience (in this sense, Plotinus may be said to have anticipated the phenomenological theories of Husserl). Plotinus' doctrine that the soul is composed of a higher and a lower part -- the higher part being unchangeable and divine (and aloof from the lower part, yet providing the lower part with life), while the lower part is the seat of the personality (and hence the passions and vices) -- led him to neglect an ethics of the individual human being in favor of a mystical or soteric doctrine of the soul's ascent to union with its higher part. The philosophy of Plotinus is represented in the complete collection of his treatises, collected and edited by his student Porphyry into six books of nine treatises each. For this reason they have come down to us under the title of the Enneads.

Geschiedenis van de filosofie in Nederland en Vlaanderen. © Erno Eskens
Middeleeuwen: van Patristiek tot Moderne Devotie (600-1450)

Voorbeeld van hedendaags onderzoek op het gebied van de theologie:

Onderzoeksproject: De cognitieve draagkracht van de religieuze metafoor. Theologische epistemologie in dialoog met de cognitieve semantiek.